Językoznawcy od dawna próbują ustalić, jaki był pierwszy język na świecie. Potrzeba rozwiązania tej fascynującej zagadki wynika z chęci zrozumienia początków ludzkiej komunikacji, a także z potrzeby odnalezienia wspólnego mianownika kulturowego. Pytanie „jaki jest najstarszy język świata” rodzi jednak więcej wątpliwości niż odpowiedzi, ponieważ historia mówienia zaczęła się tysiące lat wcześniej niż historia pisania. Naukowcy, którzy szukają odpowiedzi na to pytanie, opierają się więc głównie na najstarszych zachowanych tekstach i tradycjach ustnych.
Jaki był pierwszy język świata?
Osoby, które zastanawiają się, jaki był pierwszy język na świecie, prawdopodobnie nie otrzymają satysfakcjonującej odpowiedzi. Wynika to z tego, że ludzka mowa rozwijała się równolegle w różnych społecznościach i to znacznie wcześniej, nim powstało pismo. Rekonstruowanie najstarszych form mowy to proces oparty głównie na badaniach archeologicznych i porównawczych analizach współczesnych języków. Nie istnieje też żaden pisemny ślad języka, który można by bez wątpliwości nazwać pierwszym. Mowa powstała bowiem prawdopodobnie ponad 100 tysięcy lat temu, a pismo – dopiero kilka tysięcy lat temu.
Z tego względu najstarszy język świata definiuje się zwykle jako najdawniej poświadczony w zapisie lub taki, który przetrwał do dziś w niezmienionej formie. W ten sposób można oddzielić języki „archeologiczne”, których uczymy się z glinianych tabliczek, od języków „żywych”, wciąż używanych w codziennej komunikacji. Jedna z teorii zakłada istnienie tzw. prajęzyka, z którego miałyby się wywodzić wszystkie znane dziś języki. To jednak hipoteza, której nie sposób potwierdzić.
Sumeryjski – pierwszy język na świecie utrwalony pismem
Jeśli przyjmiemy, że naszym kryterium jest zapis, palma pierwszeństwa należy do języka sumeryjskiego. Tabliczki z Uruk i Ummy, datowane na ok. 3500 r. p.n.e., zawierają słowa i zdania zapisane pismem klinowym. Sumerowie utrwalali nim rachunki, prawa, modlitwy, a nawet literaturę. Po dwóch tysiącach lat sumeryjski został wyparty przez akadyjski, lecz w szkołach kapłańskich funkcjonował jako język kultu aż do I w. p.n.e., dzięki czemu znamy dziś tysiące tekstów. W oparciu o te źródła wielu badaczy uważa sumeryjski za pierwszy język świata w formie pisanej.
Tamilski – najstarszy „żywy” język świata
Jeśli zastanowimy się, jaki jest najstarszy język świata używany do dziś, odpowiedź brzmi: tamilski. Posługuje się nim prawie 80 milionów osób, głównie na Sri Lance, w Singapurze i indyjskim stanie Tamilnadu. Tamilski ma udokumentowaną historię sięgającą ponad 2000 lat, a najstarsze teksty literackie pochodzą z około III w. p.n.e. Mimo upływu czasu język ten zachował wiele archaicznych cech, a współcześni użytkownicy są w stanie odczytać i zrozumieć starożytne teksty. Z tego względu jest często uznawany za najstarszy język świata w kategorii „język żywy”.
Hebrajski – język, który powrócił po latach
Na liście języków pretendujących do tytułu najstarszego znajduje się również hebrajski, utożsamiany z biblijnym językiem Adama. Choć nie był pierwszym językiem na świecie, ma szczególne znaczenie kulturowe i religijne. Język hebrajski był językiem starożytnych Żydów, którym posługiwano się już w X w. p.n.e. Z czasem jednak przestał być używany jako język codzienny. Posługiwano się nim wyłącznie w liturgii oraz tekstach religijnych. Dopiero w XIX wieku, za sprawą ruchu syjonistycznego, hebrajski wrócił do użytku. Dziś jest językiem urzędowym w Izraelu oraz językiem ojczystym milionów ludzi. Historia hebrajskiego jest dowodem na to, że język może się odrodzić po wiekach nieużywania, co czyni go wyjątkowym w skali światowej.
Jaki jest najstarszy język w Europie?
Odpowiedź na pytanie, jaki jest najstarszy język w Europie, również nie jest jednoznaczna. Jak wygląda to w praktyce?
- Wśród kandydatów najczęściej wymienia się języki baskijski, grecki i litewski.
- Co ciekawe, baskijski nie należy do żadnej znanej rodziny językowej i uchodzi za relikt językowy z czasów przed ekspansją języków indoeuropejskich. Język ten przetrwał do dziś.
- Greka ma najdłużej udokumentowaną ciągłość literacką w Europie. Pierwsze zapisy w formie pisma linearnego B pochodzą z XV–XII w. p.n.e. Greka jest używana do dziś, choć oczywiście przeszła wiele zmian.
- Trzecim kandydatem jest język litewski, który zachował wiele archaicznych cech wspólnych z sanskrytem i językami indoeuropejskimi sprzed kilku tysięcy lat.
- Każdy z tych języków może być uznany za najstarszy język w Europie w zależności od kryterium, jakie przyjmiemy.
Jak widać, trudno jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie, jaki był pierwszy język świata. Wielu lingwistów uważa, że to pytanie na zawsze pozostanie bez ostatecznej odpowiedzi. Wynika to z braku dowodów pochodzących sprzed epoki pisma. Z tego względu każdy wniosek jest wyłącznie hipotetyczny. Uczeni szukają śladów w statystyce porównawczej, analizując podobieństwa między poszczególnymi językami oraz śledząc migracje ludności. Prowadzi to jednak do wniosku, że prawdopodobnie nie istniało coś takiego jak „pierwszy język na świecie”, lecz mieliśmy do czynienia z kilkoma dialektami, które stopniowo ukształtowały dzisiejszą różnorodność językową.
