Każdy użytkownik języka, bez względu na wiek czy wykształcenie, popełnia czasem błędy, choć często nieświadomie. Mogą się pojawiać zarówno w mowie, jak i w piśmie. Niestety czasami nieprawidłowa odmiana lub źle wypowiedziane słowo może nas skompromitować czy postawić w złym świetle – zwłaszcza w sytuacji zawodowej. Aby unikać takich błędów, warto poznać ich rodzaje oraz konkretne przykłady.
Jakie są rodzaje błędów językowych?
Błąd językowy to każde odstępstwo od norm językowych, które nie znajduje uzasadnienia ani w aktualnej, ani w dawnej praktyce językowej. Można wyróżnić kilka głównych rodzajów błędów językowych, które opisujemy poniżej.
Błędy językowe gramatyczne (fleksyjne, składniowe)
Błędy gramatyczne dzielą się na dwa typy: fleksyjne i składniowe. Błędy fleksyjne wynikają z niewłaściwej odmiany słów przez przypadki, osoby, czasy lub liczby. Jakie są przykłady takich błędów językowych? Wiele osób mówi „poszłem” zamiast „poszedłem” lub używa nieistniejącego słowa „wziąść” zamiast poprawnego „wziąć”.
Błędy składniowe polegają natomiast na nieprawidłowym konstruowaniu zdań. Obejmują zarówno zły szyk zdania, jak i niepoprawne łączenie jego elementów. Typowym przykładem jest zdanie „Kup mi tę sukienkę, co ją widziałyśmy wczoraj” zamiast poprawnej formy „Kup mi tę sukienkę, którą widziałyśmy wczoraj”.
Błędy stylistyczne
Błędy stylistyczne wynikają z nieodpowiedniego doboru środków językowych, niedostosowanych do charakteru i celu wypowiedzi, w wyniku czego tekst staje się niespójny. Typowymi błędami tego rodzaju są nadużywanie zaimków, powtarzanie treści i używanie zbędnych słów. Wszystko to obniża jakość stylistyczną tekstu. Do tej grupy błędów językowych zalicza się też mieszanie stylów – np. potoczne zwroty w oficjalnych wiadomościach lub oficjalne wyrażenia w potocznych rozmowach. Za błędy stylistyczne uważa się też nieuzasadnione skróty myślowe, z których powodu wypowiedź brzmi dwuznacznie lub niezgrabnie, oraz nadużywanie metafor, zwłaszcza nietrafionych.
Błędy leksykalne (słownikowe, frazeologiczne, słowotwórcze)
Leksykalne błędy językowe w wypowiedziach to wszystkie pomyłki wynikające z nieprawidłowego doboru słownictwa. Sprawiają, że wypowiedź staje się niejasna, trudna do zrozumienia lub może być odebrana inaczej, niż zamierzał autor. Do tego typu błędów zaliczamy błędy słownikowe, frazeologiczne, słowotwórcze, a także wynikające z mylenia podobnie brzmiących wyrazów. O tych pierwszych mówimy, gdy wyraz zostaje użyty w niewłaściwym znaczeniu. Często mylone są wyrazy podobne brzmieniowo, takie jak „efektowny” i „efektywny”. Do tej grupy należą też pleonazmy, czyli wyrażenia zawierające zbędne powtórzenia, np. „cofać się do tyłu”, „fakt autentyczny”, „okres czasu”.
Błędy frazeologiczne wynikają natomiast z przekręcania utartych zwrotów frazeologicznych, np. „wziąć coś na tapetę” zamiast „wziąć coś na tapet”. Z kolei błędy słowotwórcze pojawiają się, gdy niewłaściwie tworzymy nowe słowa.
Błędy fonetyczne
Błędy fonetyczne to najczęstsze błędy językowe w mowie. Dotyczą niepoprawnej wymowy poszczególnych słów lub głosek i najczęściej występują w mowie potocznej. Dobrym przykładem jest „włanczać” zamiast „włączać”. Jednym z najczęstszych błędów fonetycznych jest też niewłaściwa wymowa głosek nosowych „ą” i „ę”, np. mówienie „idom” zamiast „idą” czy „górom” zamiast „górą”.
Wiele osób używa uproszczeń grup spółgłoskowych, wymawiając „czeba” zamiast „trzeba” lub opuszcza głoski, np. „gupi” zamiast „głupi”. Zdarzają się również błędy językowe wynikające z tzw. hiperpoprawności, kiedy ktoś przesadnie stara się mówić poprawnie i w efekcie tworzy nienaturalne formy. Częstym problemem jest także błędne akcentowanie wyrazów, np. „musielibyśmy” z akcentem na inną sylabę niż czwarta od końca.
Błędy ortograficzne i interpunkcyjne
Błędy ortograficzne dotyczą niewłaściwego zapisu słów, a błędy interpunkcyjne to niepoprawne użycie znaków przestankowych. Przykładem błędu ortograficznego jest zapis „wogóle” zamiast „w ogóle” lub „ktury” zamiast „który”. Wśród błędów interpunkcyjnych często spotykany jest brak przecinka przed spójnikiem „że” lub nadmierne używanie wykrzykników. Błędy ortograficzne i interpunkcyjne wynikają najczęściej z niedbalstwa, nieuwagi lub nieznajomości reguł pisowni.
Najczęstsze błędy językowe w mowie
Choć mówimy codziennie, nie zawsze robimy to poprawnie. Wypowiedzi ustne często rządzą się własnymi prawami – są nieformalne, szybsze i mniej przemyślane niż tekst pisany. Z tego względu błędy językowe w wypowiedziach pojawiają się znacznie częściej. Wynikają z pośpiechu, przyzwyczajeń językowych lub po prostu braku znajomości norm. Zazwyczaj dotyczą gramatyki, fonetyki, a także niewłaściwego doboru słów czy stylu. Oto lista najczęstszych błędów językowych w mowie:
- „w każdym bądź razie” – połączenie dwóch wyrażeń: „w każdym razie” i „bądź co bądź”; poprawnie: w każdym razie;
- „kupywać” – błędna forma czasownika kupować, utworzona na wzór innych wyrazów z cząstką -yw; poprawnie: kupować;
- „dzień dzisiejszy” – niepotrzebne rozwinięcie; poprawnie: dzisiaj;
- „przekonywujący” – niepoprawna hybryda słów „przekonujący” i „przekonywający”;
- „weszłem” – forma niepoprawna; poprawnie: wszedłem;
- „poszedł po najmniejszej linii oporu” – błędna konstrukcja frazeologiczna; poprawnie: poszedł po linii najmniejszego oporu;
- „bynajmniej” używane w znaczeniu „przynajmniej” – bynajmniej oznacza „wcale nie”.
Świadomość istnienia różnych rodzajów błędów językowych pozwala nam unikać ich w codziennych wypowiedziach. Pamiętajmy, że poprawność językowa jest ważnym elementem budowania wizerunku – zarówno w życiu zawodowym, jak i prywatnym.
